Emeklilik için bu hesabı doğru yapın!

Milliyet Gazetesi Yazarı Cem Kılıç, stajyer olarak çalışmanın emeklilik hesabına dahil edilip edilmediği konusunu kaleme aldı. İşte o yazı:

Stajyerlik Türkiye’de pek çok iş kolunda kullanılan bir yöntem olarak karşımıza çıkıyor. Emeklilikte staja başlanılan süre değil, sigortalı olarak ilk işe başlanılan tarih dikkate alınır. Stajda geçen süre de emeklilik hesabına dâhil edilmez

İş hayatına ilk kez girecekler için stajyerlik çok önemli bir süreç. Kişinin çalışma hayatını yaşayarak görmesi, yürüttüğü iş ile ilgili teknik ve mesleki birçok bilgiye sahip olması açısından staj yapmak oldukça faydalı.

Özellikle kurumsal şirketler, stajyerlik süresini, geleceğin insan kaynağının sağlanmasında çok etkili bir yöntem olarak kullanır. Şirkette staj süresince çalışmasını gözlemlediği bir kişinin gelecekte kendisine faydalı olacağına inandığında, o stajyeri kendi bünyesinde işe başlatan pek çok şirket var. Hatta stajyerliği deneme süresi gibi kullanan şirketlerin olduğunu da biliyoruz. Staj yapmış olmak, kişiyi tercih edilebilir kılıyor. Bir kişinin staj yapmış olması, o kişinin çalışma disiplinine sahip olduğunu ve çalışma deneyiminin bulunduğunu gösterir. İŞKUR’un staj programlarını tek bir kanaldan başvurulu hale getirmek istemesi ve SPK, Merkez Bankası gibi kurumların kendilerine özel staj programları tasarlamaları bu yüzden.

Giriş yaptıran da var

Stajyerlik doğası gereği geçicidir. Stajyerlik süresi bu nedenle sigortalılık açısından farklı değerlendirilir. Buna göre, meslek liselerinde okurken veya yükseköğrenimleri sırasında staj gören öğrenciler için yalnızca iş kazası ve meslek hastalığı sigortasına kapsayan primler yatırılır. Yaşlılık sigortası çerçevesinde emekliliğe yönelik primler yatırılmaz.

Yani stajyerlerin başına gelebilecek bir iş kazasında veya meslek hastalığında sigortadan kendilerine sağlanacak haklardan yararlanmaları mümkün. Bunun dışındaki sigorta kollarındaki haklardan yararlanmaları ise söz konusu değil. Okurlarımızdan gelen pek çok soru, stajın emeklilikte dikkate alınıp alınmadığı yönünde.

Staj olarak başlatılan sigorta girişi, emeklilik hesabında dikkate alınmaz. Dolayısıyla emeklilik yaşı için hangi kanuna tabi olunduğunun belirlenmesinde staja başlanılan süre değil, sigortalı olarak ilk işe başlanılan tarih dikkate alınır.

Sigorta girişinde dikkate alınmadığı gibi stajda geçen süre de emeklilik hesabına dâhil edilmez. Örneğin, öğrencilik döneminde 6 kez 1’er ay süreyle staj yapan öğrenci, 6 ay erken emekli olmaz.

Ancak, çok nadir olsa da bazı işverenlerin stajyerler için de normal sigorta girişi yapmaları söz konusu. Bu şekilde işlem yapılmış bir çalışan için staj süresi emeklilik için başlangıç teşkil eder. Ancak normal olarak işverenler stajyerler için sigorta girişi yapmazlar.

Primini işveren ödemez

Stajyerler için ödenecek prim miktarı belirlenirken prime esas kazanç alt limiti yani asgari ücret esas alınır. İş kazası ve meslek hastalığı sigorta primi ödenirken asgari ücret üzerinden yüzde 2’lik tutar belirlenerek prim yatırılır.

Stajyerler için sigorta primi ödemekle yükümlü kişiler ise farklılık arz ediyor. Mesleki eğitim görenler ve meslek liselerinde okuyan öğrencilerin sigorta primlerini Milli Eğitim Bakanlığı veya öğrencinin öğrenim gördüğü okullar öderken, yüksek öğretim sırasında staj yapanların primlerini üniversiteler ödüyor. İşverenler açısından prim ödeme yükümlülüğü olmaksızın eleman çalıştırma anlamına gelen stajyerlik bu nedenle oldukça sık tercih ediliyor. Hatta bahsettiğimiz gibi deneme süresi olarak kullanıldığını da sıkça görüyoruz.

Avukatlık stajında ‘borçlanma’ mümkün...

Avukatlık stajı konusu normal stajdan biraz farklı. Avukatların mesleğe başlamaları için avukatlık stajı yapmaları zorunlu. Avukat adayları 6 ay adliyede, 6 ay baroya kayıtlı avukat yanında staj yapıyorlar. Eğer bu süreler içerisinde sigortalı olmaksızın staj yapmışlarsa, bu süreleri borçlanmaları mümkün. Bu süreler için belirleyecekleri prime esas kazanç seviyesi üzerinden yüzde 32 oranında prim ödeyerek borçlanmalarını gerçekleştirebilirler.

Ayrıca yine avukatlık stajını yapmakta olanlardan, “bakmakla yükümlü olunan” kişi durumunda olmayanlar için prime esas kazanç üzerinden yüzde 6’lık genel sağlık sigortası primi Türkiye Barolar Birliği tarafından ödenir. Yani bu kişilerin gelir testi yaptırarak genel sağlık sigortası primi ödemelerine gerek yok.

Ancak staj süresi tamamlanınca durumları değişen sigortalılar eğer bakmakla yükümlü olunan kişi konumunda değillerse, gelir testi yaptırmak ve prim miktarlarını belirlemek zorundalar.

Meslek liselinin önünü açmak şart

Staj ve çıraklık dönemine ilişkin çok sayıda soru alıyorum. Bu konuda yapılması gereken, staj veya çıraklık dönemiyle ilgili olarak “borçlanma hakkının” tanınmasıdır. Esasen böyle bir hak tanınırsa, alınacak borçlanma bedelleri göz önünde bulundurulduğunda SGK’nın gelir gider hesaplarında bir dengesizlik yaşanmayabilir. Konunun çok sayıda mağduru olduğu için SGK bu konuya el atarsa çok yerinde bir düzenleme olur.

Tabloda, mesleki ve teknik ortaöğretim ve lise istatistikleri birleştirilerek verilmiş. Eğitim sistemindeki değişiklik sonrası genel ortaöğretim ve genel ortaokul istatistikleri ise yalnızca 2012 2013 yılları için birleştirilebilmiş.

2012 2013 öğretim yılında toplam 5 milyon 686 bin öğrenci genel ortaöğretim eğitimi almış. Bu öğrencilerden sadece 2 milyon 269 bininin mesleki eğitimi tercih ettiği görülüyor. Bu rakamların da ifade ettiği gibi, ülkemizde mesleki eğitime olan eğilim oldukça düşük.

Mesleki eğitimin tercih edilme oranı sanayi devi Almanya’da yüzde 57. Yani Almanya’da, ortaöğretim düzeyinde eğitim gören her iki kişiden birisi mesleki eğitimi tercih ediyor. Avrupa Birliği ülkelerinde ve özellikle Almanya’da mesleki eğitim hem meslek edinme anlamında, hem de üniversiteye alternatif olarak kullanılıyor. Ancak ülkemizde ne yazık ki, yükseköğretim tek çare olarak görülüyor. Mesleki eğitimi tercih edenlerin sayısı oldukça düşük. Bu nedenle mesleki eğitimin cazip hale getirilmesi için önlemlerin alınması şart.

Mevcut uygulamaya göre, meslek liselerinde staj ve çıraklık döneminde yapılan sigortanın emeklilik açısından değerlendirilmesi mümkün değil. Bu konuda mağdur olan meslek liseliler staj döneminin emekliliğe sayılması konusunda oldukça ısrarlılar. Çalışma Bakanlığı’na ve SGK’ya çok sayıda talep dilekçesi yazılmış durumda. Hatta bu konuda bir araya gelerek platformlar oluşturuyorlar ve seslerini duyurmaya çalışıyorlar. Sayılarının yaklaşık 1 milyon kişi civarında olduğu tahmin edilen staj mağdurları, Çalışma Bakanına da bu konuda açık çağrı yaparak staj başlangıçlarının emeklilik hesabında dikkate alınmasını talep ediyorlar.

Ancak SGK kanadında bu konuda yapılan herhangi bir çalışma bulunmuyor. Sosyal güvenlik sisteminin gelir gider dengesini bozabilir endişesiyle bu konuya sıcak bakılmıyor. Ne var ki, ülkemizdeki en önemli işsizlik nedeni olarak “beceri ve mesleki eğitim” yoksunluğu gösterilirken, meslek liselilerin stajda geçen sürelerinin emeklilikte dikkate alınmaması ciddi bir çelişki. Eğer meslek lisesinde başlayan staj dönemi emeklilikte hesaba alınırsa, gençlerin meslek liselerine yönlendirilmeleri bakımından önemli bir avantaj elde edilebilir. Böylece hep bahsedilen “ara eleman” sıkıntısını aşma noktasında da önemli bir gelişme kaydedilebilir.